Chúng ta giữ là giữ khả năng chọn lựa để thu nhận những cái tốt của dương gian, chứ không phải là hoài cổ
Vì vậy, tôi cũng hơi lo ngại rằng những câu chuyện như sư tử đá sẽ khiến các bạn trẻ tẩy chay văn hóa Trung Quốc theo kiểu “ghét thì đào đất đổ đi”. Từ một vùng văn hóa quẩn quanh sâu trong vịnh Bắc Bộ, chúng ta chủ động tiếp hội nhập với dòng văn hóa biển thật sự từ miền Trung trở vào, nơi nằm sát tuyến đường hàng hải Đông - Tây năng động nhất thế giới khi đó.
Chúng ta vẫn chưa tìm được biểu trưng văn hóa hợp với một từng lớp đương đại – trong khi hệ thống di sản văn hóa cũ đang bị phá hủy dần * quan điểm của ông gắn với lời chúng ta vẫn nói về việc vừa hấp thụ nguyên tố văn hóa mới, vừa giữ được bản sắc văn hóa Việt Nam.
Chả hạn, ở mặt bên kia của việc tom góp sư tử đá về Việt Nam là một thực tiễn khác: chúng ta đang chưa tìm được những tượng trưng văn hóa tương hợp để phục vụ nhu cầu của người Việt Nam. Nhưng nếu làm, các nhà sản xuất sẽ bảo chưa đẹp, rắc rối khó làm và nhất là chưa quen với người dùng. Tôi kể một ví dụ thế này. Bởi vậy, Phật giáo đã đồng hành với chúng ta gần như trong suốt chiều dài lịch sử, và có vai trò không thể thay thế trong những lần chống ngoại xâm phương Bắc.
Đấy là điều rất đáng lo. Mở màn cuộc chuyện trò, ông nói ngay: - quả thật, chúng ta thu nhận văn hóa Trung Quốc giờ theo cách hơi. Cho dù các cuộc bàn cãi rằng Phật giáo vào Việt Nam trước hết qua đường từ hướng Bắc xuống, từ hướng Nam lên, hay do các nhà sư Ấn Độ trực tiếp đưa vào Luy Lâu thì cũng không thể phủ nhận một thực tại: chúng ta rất khôn ngoan, tiếp thu một dòng văn hóa mới để tạo sự thăng bằng.
Chúng ta chọn kinh kì theo cách mà Cao Biền nhìn về địa lý Việt Nam. Chúng ta suy tôn tượng trưng trống đồng của người Việt bằng mọi hình thức, nhưng đừng nghĩ đến chuyện hì hục đúc lại trống đồng, rồi cởi trần đóng khố lôi ra đánh mỗi khi có kỳ cuộc gì nữa… * Như vậy, chúng ta sẽ lại quay sang câu chuyện rất cũ về hiệu quả của việc giáo dục, tuyên truyền nâng cao nhận thức.
Tất những nguyên tố văn hóa mới ấy đều được chúng ta dung nạp để tìm sự cân bằng cho mình. Chúng ta có thể chọn một biểu tượng thuần Việt được không? TS khảo cổ Tống Trung Tín có nói rằng sư tử đá Việt Nam thời Lý - Trần với kiến trúc mềm mại mới là biểu trưng của Phật giáo.
Quá đáng bởi mang màu sắc cảm tính, thiếu hiểu biết, và thậm chí có chút gì theo đòi. Những thứ như hát xoan, cồng chiêng, hò ví dặm. Rồi tiếp đến là những nhân tố của văn hóa Phật giáo tiểu thặng, văn hóa Chăm, văn hóa Khmer, văn hóa bản địa phía Nam. Từ ngàn năm trước, khi tuyển lựa tiếp thu văn hóa phương Bắc, chúng ta cũng đã tức khắc có một cuộc hội nhập văn hóa thứ hai từ Phật giáo Ấn Độ.
- Điều ấy cần được cụ thể hóa bằng những gì gắn với đời sống, chứ không phải là khẩu hiệu chung chung. Cái đáng ngại ở đây là tại sao những thứ như vậy có thể lọt vào cả chùa chiền - nơi trên lý thuyết phải là không gian bảo tàng văn hóa bản địa tốt nhất của mỗi quốc gia? Đổ tội cho tâm lý hùa, theo đòi hay nói rằng chùa chiền hiện nay được “thả nổi”, khách thập phương cúng tiến gì cũng nhận thì dễ quá.
Chỉ là những biểu tượng văn hóa thôi. Dịp kỷ niệm ngàn năm Thăng Long - Hà Nội, chúng ta nói nhiều tới chiếu dời đô của Lý Thái Tổ. Những chuyện nhỏ như vậy đều cần tới một quá trình dài để dần tác động tới nhận thức của mọi người
Thấy tôi góp ý về con sư tử đá đang ngự trước chùa, sư thầy tần ngần kể rằng đó là tặng vật của “một ông rất to”. Nhà sử học Dương Trung Quốc, TT&VH Cuối tuần có cuộc bàn luận với nhà sử học Dương Trung Quốc, người xới lên câu chuyện “sư tử đá” về vấn đề này. Nhưng sự thật, rất nhiều độc giả thường nhật bây chừ cũng lúng túng khi thử tách bạch rạch ròi: đâu là văn hóa Việt Nam nguyên gốc, đâu là văn hóa ảnh hưởng từ phương Tây qua Pháp, đâu là văn hóa phương Đông qua Trung Hoa.
Lịch sử cho thấy: ngay từ rất sớm, chúng ta đã thu nhận văn hóa phương Bắc với một cuộc hội nhập cưỡng bách và kéo dài trong cả ngàn năm. Rồi, lời trước nhất nói về vùng đất Thăng Long - Đại La là “đô cũ của Cao Vương”. Và, việc tiếp thu văn hóa Trung Quốc là vấn đề về địa chính trị của mình. Không đơn giản vậy đâu, bởi cái gốc của vấn đề là sự hiểu biết và nhận thức chung. - Sự thực, bản thân văn hóa là yếu tố có sức lan tỏa rất mạnh.
Không nên như vậy, cái hay thì cứ học, miễn chúng ta tiếp thụ văn hóa ấy với tâm thế, não trạng và ý kiến như thế nào.
Vậy, nhưng ít người để ý tới một chi tiết quan trọng: trong văn bản ấy, cụ Lý Công Uẩn phê phán rất mạnh các triều Đinh, Tiền Lê “theo ý riêng, không noi theo việc cũ Thương Chu” để chọn đất dời đô. Thành thử, khi bạn hỏi rằng bản sắc văn hóa Việt Nam ở đâu, tôi nghĩ rằng đặc trưng của chúng ta chính là sự khôn ngoan trong phương pháp kết nạp những yếu tố văn hóa mới.
Rồi, theo cá nhân tôi, quá trình Nam tiến của người Việt không chỉ lên đường từ nhu cầu mở rộng cương vực. Việc con sư tử đá Trung Quốc được “hô biến” để trở nên biểu tượng phát tài, phát lộc đúng hay sai, ta không cần phân tích nữa.
- Đây cũng là câu chuyện can hệ tới việc kết nạp văn hóa từ Trung Hoa mà chúng ta vừa bàn. Thực tại chứng minh rằng những sự áp dụng ấy rất có hiệu quả, và giúp ta trong suốt cả ngàn năm nay giữ được sự tự chủ về văn hóa của mình. Vậy thì các nhà mỹ thuật hãy tìm cách sáng tạo, các nhà nghiên cứu hãy phân tích và phổ thông tới cộng đồng đi. Trong sự hội nhập văn hóa tất yếu ấy, chúng ta chủ động học ở họ những cái hay, cái tốt để tự bảo vệ mình.
Dời đi hiện nay đã không dễ, còn nếu sau này, người cúng tiến lại “phát tài, phát lộc” thật, thì câu chuyện còn rắc rối hơn nhiều. Chúng ta mang Khổng Tử về lập Văn Miếu, ứng dụng hình thức Nho học sĩ tử trong cả ngàn năm để tuyển chọn người tài giữ nước. * Có nghĩa, vấn đề nằm ở sự tuyển lựa trong việc hấp thụ văn hóa ngoại, mà cụ thể ở đây là văn hóa Trung Quốc.
Chiêu Minh (thực hành) Thể thao & Văn hóa Cuối tuần. So sánh vui, thì cách bảo tàng văn hóa của chúng ta cần giống như cách xử sự với trống đồng vậy. Một lần, thực hiện công tác giám sát của đại biểu Quốc hội, tôi tới một ngôi chùa khá nức tiếng. Nếu theo cách nhìn của các bạn bây giờ, việc chê triều đại cũ, khen Cao Biền, nhà Chu, nhà Thương ở phương Bắc hẳn là hành động vong bản rồi! Tôi thì nghĩ khác.
Tôi hiểu cái khó của họ.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét