Một thứ cũng rất quan trọng đó là một chiếc thuyền được làm bằng bẹ chuối to gần bằng bắp chuối trẻ nít, được trang hoàng bằng giấy xanh đỏ, ngoại giả người thân còn phải cắt giấy màu thành những hình nhân dài độ 20cm tượng trưng cho những người bảo vệ giấc ngủ cho em bé, tránh ma quỷ quậy phá
Nghe cô bạn bảo nhỏ gia đình phải chi cho buổi lễ vài triệu đồng bao gồm cả tiền công "làm Bụt" lẫn tiền sắm đồ lễ. Đập vào mắt tôi là một chiếc miếu nhỏ an tọa giữa sân, có bày tượng Phật Quan Âm, mùi nhang lan tỏa khiến không gian trở nên trầm mặc.
Buổi lễ bữa nay còn được gọi là lễ "Mặc áo vàng" cho trẻ mỏ, nhằm mục đích cầu cúng để người mẹ ấy ban may mắn, phước lộc cho đứa trẻ. Hơn 8 tiếng đồng hồ lắc lư qua những con đèo nói quanh, hiểm trở, chúng tôi đã đặt chân lên đất Cao Bằng vào lúc sớm tinh sương.
Nhà “Bụt” Liệu gần con sông Bằng trong xanh. Chị Đàm D. Bà có vóc người tròn trặn và nước da hồng hào của phụ nữ vùng cao.
Trước nhất, cô dẫn tôi về nhà, nghe nói tối nay gia đình cô mời một "bà Bụt" về để làm lễ "giải hạn" (một dạng lễ cầu may mắn) cho đứa cháu gần đầy tuổi của cô.
Rừng núi u linh chứa đựng hàng trăm ngàn điều huyền bí như mời gọi, thách thức con người đến khám phá. Ở trước bàn thờ, "bà Bụt" treo bộ đồ lễ màu đỏ rực, một chiếc đàn tính dựng ở góc tường. Lát sau, một người đàn bà gần 50 tuổi với phong độ khoan thai bước vào nhà.
Sau khi chứng kiến buổi lễ, chúng tôi mù mờ hiểu ra rằng, "Bụt" là tên gọi của hàng ngũ "thầy cúng" chuyên nghiệp không thể thiếu trong đời sống tâm linh của người Tày.
Người mừng tuổi thì tránh người sinh năm 1980 là được!". Càng ngày bệnh bà càng nặng, bà lại mắc thêm chứng mộng du, hay bỏ nhà đi lang thang trong đêm, người nhà phải khóa chặt các cửa lại.
Tôi quan sát thấy đồ lễ gồm: một con vịt còn sống, một con gà luộc, một miếng thịt lợn luộc, hoa quả.
Suốt 5 năm ròng anh Tỏa đã rong ruổi khắp các nẻo đường trong tỉnh, thậm chí còn được mời sang nước ngoài để làm lễ. Nhà "Bụt" Liệu nằm trên một con dốc cao, chúng tôi phải để xe máy ở dưới và đi bộ lên. Bà kể, bà là một dân cày thường nhật, đã có chồng và 2 con. Ngoài ra, bà Dự cũng hay gặp ác mộng, mê sảng, hoảng loạn. Sở dĩ, theo quan niệm của người Tày thì mỗi đứa bé sinh ra đều có một người mẹ đỡ đầu chăm sóc cho phần hồn, còn mẹ đẻ chỉ nuôi dưỡng phần thể xác mà thôi.
Tôi hỏi sao không hỏi "Bụt" Dự luôn cho tiện, thì cô lắc đầu: "Ở đây, mỗi "Bụt" lại giỏi ở một lĩnh vực khác nhau. "Bụt" Dự kể khi tiến hành lễ liên tưởng đến "Mẻ Bjoc" thì "Bụt" phải biết cách đàn hát thật hay, khấn thật dịu dàng để mẹ đỡ đầu vui lòng, thì hồn phách đứa trẻ mới khỏe mạnh, sáng suốt.
"Bụt" Dự không quên căn dặn gia chủ 3 năm sau phải đấu làm "Lễ cởi lừa" (Lễ cởi bè). Chiếc thuyền bằng bẹ chuối thì nhằm nâng đỡ, dẫn lối cho trẻ tránh khỏi những tai nạn sông nước, "ma sông" sẽ không dẫn dụ, làm mờ mắt đứa trẻ đó được.
Người mẹ phải bước qua một cái máng than và chui qua vòm cây sặt để rũ bỏ mọi tà ma, vía dữ bám theo chọc ghẹo, quấy rối con cái mình. Sau khi treo chiếc thuyền bẹ chuối lên xà nhà và gài những hình nhân giấy vào giường ngủ của đứa trẻ, buổi lễ "Mặc áo vàng" chấm dứt.
Vậy là bệnh bà càng ngày càng nặng, ngơ ngẩn lúc tỉnh lúc mê, nhưng hễ nghe thấy tiếng nhạc xóc bà lại tỉnh. Còn dạng khác là do di truyền, trong dòng họ có người làm "Bụt" mà truyền lại cho con cháu bí kíp nghề, muốn tránh cũng không tránh được "căn Bụt" theo đuổi.
Đồ lễ cũng đơn giản chỉ gồm đôi chút bánh kẹo, cô bạn ý nhị đặt tờ 200 nghìn đồng xuống đáy khay. Khoan chưa bàn đến tính thực hư của những câu chuyện đồn thổi chúng tôi được nghe. Cô bạn tôi nói: "Không biết "Bụt" có quyền năng thật không. Nhưng em gái mình trước kỳ thi đại học có đến cầu may và được "Bụt" cho một tấm bùa để mang theo người.
Mọi đám ma đều không thể thiếu được các ông, bà “Bụt” là thành ra. Sau 30 phút, "Bụt" Liệu ngừng xóc nhạc, ngoái lại dặn cô bạn tôi: "Nếu muốn buôn may bán đắt thì kiêng mở cửa hàng vào tháng 9.
Nói chung cũng gần như lễ "lên đồng" của người Kinh, y phục của "Bụt" thiên về các màu sắc sặc sỡ nhằm tạo ra sự hưng phấn, giúp các ông, "bà Bụt" dễ nhập và xuất hồn. Anh Tỏa sau một cơn bạo bệnh tự nhiên không thiết học hành nữa mà chỉ say mê những chữ Nho dán trên bàn thờ. Nghề "Bụt" là một nghề làm phước cho trần thế, được mọi người kính nể, lại có thu nhập cao nên có xuất hiện một số người mạo xưng, mạo nhận mình là “Bụt”.
Bà không muốn trở thành "Bụt" vì e ngại mọi người sẽ sợ hãi, e ngại với mình. Bà ngồi xếp bằng tròn, tay xóc nhạc mô tả cho âm thanh vó ngựa đón các âm binh dập dồn, thảng hoặc bà lại giơ tay chỉnh lại chiếc gương to để soi đường cho các vị "dốt" nhập xuống, miệng lầm rầm khấn.
Cứ làm lễ được 2-3 tiếng thì lại dừng nghỉ ăn uống rồi lại làm tiếp. Cuối cùng, bà quyết định bỏ nghề nông trở thành “Bụt”. Sáng hôm sau, chúng tôi tìm đến "Bụt" Liệu. Thời kì nghỉ mọi người có thể xúm xít chuyện trò rôm rả hoặc hỏi chuyện "bà Bụt". "Làm Bụt" vừa là một lễ thức tâm linh, vừa là một liều thuốc yên ủi, xoa dịu những nỗi đau trong cuộc sống của người Tày.
Sau khi rà soát đồ cúng xem đã đầy đủ theo lời dặn của mình chưa, "bà Bụt" tên Dự bắt đầu lấy trong túi ra một bộ đồ lễ gồm: một chiếc mũ màu đỏ, gần giống mũ miện, được bọc vải; một chiếc áo choàng cũng màu đỏ được trang hoàng tua rua vui mắt; một chiếc quạt để múa; một chùm nhạc xóc. Vậy là chúng tôi ngùi ngùi bỏ mọi thiết bị ghi hình ở ngoài, tôi thầm nhủ sẽ quan sát thật kỹ để kể lại cho quý bạn đọc.
"Bụt" Dự nức tiếng cúng cho trẻ nhỏ mát tay, còn nếu muốn hỏi chuyện làm ăn thì phải đến tìm "Bụt" Liệu nhờ bà "lên hương" thì mới chuẩn!".
Họ có vai trò làm cầu nối giữa thế giới âm và dương. Nhờ thế mà nó đỗ đại học đấy!". Lúc ấy bà sẽ gỡ thuyền xuống, đem đi đốt. Họ chỉ diễn trò múa hát để moi tiền! Theo "Bụt" Dự thì "Bụt" là một loại người đặc biệt trong cộng đồng Tày, do thực chất (căn Bụt) hoặc do tiên tổ di truyền mà bắt phải trở thành Bụt (?!).
Buổi lễ này nhằm mục đích cúng vía cho trẻ nhỏ, cầu "Mẻ Bjoc". Sau khi ghi tên tuổi và địa chỉ cô bạn tôi vào sổ, "Bụt" Liệu bắt đầu "lên hương". Không thì "Mẻ Bjoc" (mẹ đỡ đầu) của cháu nó sẽ giận mà bỏ đi.
Có hai loại "Bụt" là: "Bụt tự phát" và "Bụt di truyền"
Thế là tôi sắp được chứng kiến một nghi lễ đậm chất dân tộc có cái tên đầy huyền bí. Mọi người trong nhà đều ton tả chuẩn bị đồ cúng cho buổi lễ suốt từ chiều.
Đối với “Bụt”, bận rộn nhất có lẽ là dịp đầu và cuối năm, đó là khoảng thời gian tụ tập nhiều lễ hội và đợt giải hạn".
Khi đi xem bói thì được biết bà phải tiếp kế nghiệp của thánh sư. Đặc biệt hai thứ chẳng thể thiếu là một chiếc áo màu vàng cho đứa trẻ và một bông hoa thật đẹp. Chúng tôi khôn xiết náo nức được chiêm ngưỡng dung nhan của một vị "Bụt" xem như thế nào.
Con đường dẫn vào nhà im ắng lạ lùng, tách biệt hẳn với đường nhựa xe ầm ĩ. ), Giải hạn (nối số cho người già, gọi hồn, cầu tự…), xem phong thủy… Đặc biệt "Bụt" còn có nhiệm vụ quan trọng là đưa linh hồn người chết về nơi yên nghỉ chung cuộc. - Mẹ của đứa trẻ sắp được "giải hạn" dặn đi dặn lại với chúng tôi rằng: "Các cô cậu có xem thì xem, chứ nhất mực không được quay phim, chụp ảnh gì đâu.
Chúng tôi cung kính gật đầu, "Dạ" lia lịa rồi chào bà ra về. Người đàn bà này được mọi người cung kính cúi chào. Đối với người dân tộc Tày thì coi "Bụt" gần như là một vị thánh sống giàu quyền năng, nhưng gần gũi với người thường. Cô cười, lóng lánh đôi mắt, ánh nhìn hướng lên dãy núi cao chót vót trước mặt.
Theo người già kể lại thì làm "Bụt" không chỉ thực hiện cúng lễ mà còn làm được nhiều việc khác như: bói (bói bệnh, bói yêu, bói làm ăn. Sau khi chuẩn bị lễ vật xong xuôi, một thanh niên khỏe mạnh được phân công rước "bà Bụt" đến. Còn có một tên gọi khác là "Dòn lầu quá thán" (Chui qua cổng vòm bằng cây sặt).
Đó là những "Bụt" rởm, chỉ đọc qua đôi ba cuốn sách Tày cổ, đi theo vài buổi lễ mà bắt chước theo. 20 giờ, buổi lễ "giải hạn" cho đứa trẻ bắt đầu được tiến hành. "Bụt" Dự khá nức tiếng, từng làm hàng trăm lễ thức giúp nhiều gia đình người Tày ở khắp tỉnh. "Bà Bụt" đang làm lễ. Anh quyết định hành lí sang nhà thầy Mo Thường, nức tiếng ở huyện Trùng Khánh để xin làm học trò, mặc dù gia đình phản đối rất dữ.
Đến ngày thi nó tin là được các vị thần phù trợ mà không hề bị sức ép tâm lý nào, bình tĩnh làm bài. Thấy vẻ mặt tò mò chưa thỏa mãn của tôi, cô bạn tiếp chuyện rủ tôi hôm sau đến nhà một "bà Bụt" khác để bói chuyện làm ăn. Tuổi của các ông, bà “Bụt" thường không cố định, có người 70 tuổi mới hành nghề, có người mới 20 tuổi đã nức tiếng. Con trai chị sẽ bị cái ốm đau, cái đen đủi tìm đến đấy!".
Nhưng đến đời mẹ bà thì gián đoạn, không theo nữa. Buổi lễ kéo dài từ 20 giờ đến 9 giờ sáng hôm sau. "Bụt" tự phát là trường hợp những người qua cơn bạo bệnh, hay gặp cú sốc tâm lý mà từ đó nảy khả năng đặc biệt, có thể đọc được "sách Trời", đoán tương lai, vận mệnh (?!). Cũng phải giải thích thêm cái tên "Mẻ Bjoc" (Mẹ Hoa) cho bạn đọc. Theo sau bà, cậu thanh niên khụng khiệng xách một bọc đồ lớn.
Gia đình ngoại của bà Dự vốn có gốc làm “Bụt”. Trong thời gian đó, người nhà cắt cử nhau nấu bếp, rót rượu, tiếp đồ lễ cho "bà Bụt". Từ đó đứa trẻ mới hết hẳn hạn, nó sẽ không bao giờ gặp tai nạn sông nước hay xe nữa.
Giống như trường hợp anh La Ích Tỏa (huyện Trùng Khánh, Cao Bằng) 25 tuổi, được mệnh danh là "Bụt" trẻ nhất Tây Bắc. Sau này tôi được biết đó là công cụ để tạo ra âm thanh dẫn đường cho các vị "thần, âm binh" theo tiếng nhạc mà tới. Ai có thể "làm Bụt" ? Nghe "Bụt" Dự kể lại không phải ai muốn trở nên "Bụt" cũng được mà phải có cái duyên.
Bàn độc tại nhà một "bà Bụt". Theo "Bụt" Tỏa thì: "Những người theo nghề phải có công đức, không phân biệt giàu nghèo, đòi hỏi tiền nong, hễ ai cần mời đến là đi ngay.
Người làm tốt cái này, người làm tốt cái khác. Lời mời vừa kỳ quặc vừa quyến rũ đã đủ sức khơi dậy trí tò mò và lôi kéo tôi vượt gần 300 cây số từ Hà Nội đến vùng rừng núi Cao Bằng, với mong muốn được nhìn thấy "Bụt" ngoài đời thực. "Bà Bụt" luôn ngồi trước bàn độc ngùn ngụt lửa hương và cầu khấn bằng tiếng Tày suốt cả đêm, đôi lúc bà nỉ non rất nhẹ nhõm, đôi lúc giọng bà lên cao, réo rắt như hát.
Tôi đi xem "làm Bụt"! Một cô bạn là người dân tộc Tày của tôi một hôm đã nổi hứng rủ rê: "Này, về Cao Bằng xem "làm Bụt" đi!". Đã là khách quen, cô bạn tôi nhanh nhẩu chào hỏi "Bụt" Liệu, song song thoăn thoắt bày đồ lễ vào khay. Nghe mọi người chuyện trò, tôi được biết "bà Bụt" Dự ở tận huyện Thông Nông (Cao Bằng) được gia chủ thân hành đón ra thành phố.
Mẹ Hoa là tên gọi của người mẹ đỡ đầu vô hình ấy. Theo một cụ già nhất trong gia đình kể lại thì lễ thức này tồn tại từ rất xa xưa. Vì tháng 9 là tháng Lộc Bản Mệnh, có lộc đến nhưng nguy hại đến tính mệnh. Nhưng cả hai thứ đó tuyệt đối phải do họ hàng bên ngoại sắm sanh. Năm 30 tuổi, bà Dự thiên nhiên gầy rộc đi, ốm đau miên man nhưng đi khám thì không chỉ ra bệnh cụ thể nào cả.
Gian nhà với chiếc bàn độc to đồ sộ bày tượng, hoa quả, nhang khói. "Bụt" Liệu có dáng người nhỏ thó, khuôn mặt đượm buồn dẫn chúng tôi vào nhà. Giữa bàn độc đặt một tấm gương to, quạt, bộ xóc và sổ sách. "Bụt" Dự rơi vào trường hợp thứ hai. Người ta gọi trường hợp của anh Tỏa là bị "thao théc" (trời nứt ra, thần thế siêu tự nhiên truyền xuống).
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét