Rối cạn Ru Nghệ hồi sinh

Cầm cố khôi phục Ông Nguyễn Văn Thụy- cán bộ Phòng Văn hóa, UBND huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên, người trực tiếp thực hành công tác khôi phục múa rối cạn Ru Nghệ cho biết, múa rối cạn Ru Nghệ là một trong những loại hình nghệ thuật dân gian đặc sắc của Định Hóa. Tuy nhiên, trong một thời gian khá dài, môn nghệ thuật này đã mai một và có nguy cơ biến mất. Đứng trước thực trạng đó, thực hành Đề án số 579A/ĐA-UBND ngày 27.9.2011 của UBND huyện Định Hóa về “tiếp khôi phục, bảo tồn và phát huy những giá trị tinh hoa văn hóa truyền thống các dân tộc huyện Định Hóa” giai đoạn 2011-2015, Phòng Văn hóa huyện đã bắt tay vào nghiên cứu và hồi phục nghệ thuật đặc sắc này. Ngày 18.7.2012, Phòng Văn hóa đã kết hợp với nhân dân Ru Nghệ thành lập tổ khôi phục phường rối cạn. Phường rối Ru Nghệ đang diễn lại tích trò “Tắc Kè leo cây”. Tổ khôi phục đã tiến hành công tác biên chép lời kể và các ý kiến, kiến nghị của nhân chứng, những người hiểu biết đến phường rối cạn Ru Nghệ. Từ cơ sở đó, tổ khôi phục phường rối cạn xóm Ru Nghệ giao cho trưởng phường rối tiến hành làm các con rối, các phương tiện, chuẩn bị và mua sắm y phục, đạo cụ trình diễn. Sau một thời kì nghiên cứu cũng như bình phục những con rối, Trưởng phường Rối và những người truyền dạy, chỉ dẫn đã tổ chức tập luyện từ ngày 8.10.2012 đến ngày 18.10.2012. Những buổi tập luyện đã lôi cuốn được đông đảo quần chúng. # Tham dự và lượng khán giả đến xem lần nào cũng chật cứng nhà văn hóa thôn. Sau những buổi tập tành đó, phường rối cạn đã thẳng tắp trình diễn và được nhân dân quần chúng khôn xiết đón nhận. Lần theo sự chỉ dẫn của cán bộ Phòng Văn hóa huyện Định Hóa, chúng tôi có mặt tại Ru Nghệ để thực mục sở thị sự hồi sinh này. Ông Ma Văn Cười- Trưởng phường múa rối cạn Ru Nghệ vừa miệt mài chỉnh sửa những con rối vừa vui kể lại: “Gia đình tôi trước đây đã có truyền thống biểu diễn múa rối cạn. Bản thân tôi cũng được học môn nghệ thuật này từ cha tôi là cụ Ma Văn Lưu (SN 1917). Tôi đã từng theo chân cha và phường rối cạn đi nhiều nơi để trình diễn và ở đâu cũng được chào đón nồng nhiệt”. Thường nhật, một màn múa rối kéo dài khoảng nửa giờ. Khai mạc là màn diễn của các nghệ nhân mô phỏng hoạt động cày, bừa, câu cá, vòng đi vòng lại trên sàn diễn. Rút cục và cũng là trọng tâm của màn rối là tiết mục biểu diễn cắc kè leo cây”. Tích trò kể rằng, con cắc kè, đại diện cho loài vật, có khả năng dự báo thời tiết tốt nên tranh công với Pú Cấy (con người) công làm ra các loại lương thực. Động tác của các nghệ nhân điều khiển con rối mô phỏng những động tác mạnh giữa con người và cắc kè như leo lên, tụt xuống chạy, nhảy, cào, cấu, xâu xé rất sinh động, mang đến cho người xem những tiếng cười sảng khoái. Múa rối cạn độc đáo là thế, nhưng do tác động của nền kinh tế thị trường, những diễn viên trong phường rối năm xưa cũng tạm ngừng trình diễn để trở về với đồng ruộng lo kiếm kế sinh nhai. Ông Ma Văn Cười rất buồn vì điều đó nhưng cũng đành lực bất tòng tâm nhìn rối cạn mai một. Năm 2012, được sự quan tâm của Phòng Văn hóa huyện Định Hóa khôi phục lại rối cạn, ông rất phấn khích và dự nồng nhiệt. Ông Cười nói, trong thời gian tới mình và các thành viên sẽ cầm hơn để làm cho múa rối cạn Ru Nghệ tiếp phát triển. Gắn với du lịch Năm 2012, khu ATK thuộc huyện Định Hóa, tỉnh Thái Nguyên đã chính thức được xác nhận là di tích quốc gia đặc biệt, vì thế kiên cố đây sẽ là một địa điểm rất quyến rũ du khách trong và ngoài nước. Để phát triển du lịch, ngoài việc hướng du khách tham quan các di tích lịch sử thì chính quyền cũng cần quan hoài phát triển du lịch văn hóa cộng đồng. Động tác của các nghệ nhân điều khiển con rối mô phỏng những động tác mạnh giữa con người và Tắc Kè như leo lên, tụt xuống chạy, nhảy, cào, cấu, xâu xé rất sinh động, mang đến cho người xem những tiếng cười sảng khoái. Huyện Định Hóa là địa bàn có nhiều người Tày sinh sống nên ngoài hát then, đàn tính cần khẩn hoang thêm những nét văn hóa đặc sắc khác của họ. Múa rối cạn Ru Nghệ có lịch sử ra đời và phát triển hàng trăm năm nay nên đối với văn hóa truyền thống vùng Định Hóa có một ý nghĩa rất lớn. Trước nhất, đây là một nét văn hóa đậm đà bản sắc dân tộc Tày. Song song, múa rối còn mang ý nghĩa giáo dục và nhân bản sâu sắc. Thông qua hình thức diễn xướng này, những người trình diễn cũng giáo dục cho khán giả chăm lo cần lao sản xuất, chê bai những kẻ biếng nhác, khuyên người dân biết giữ đạo lý “uống nước nhớ nguồn”, đoàn kết gắn bó trong lao động sản xuất và đời sống thông thường, yêu lao động, trân trọng nghề nông gia, xây dựng nông thôn ngày một thịnh vượng, gia đình hạnh phúc, no ấm, xã hội phát triển… Hình thức của múa rối cạn cũng hết sức sinh động, vấn du khách. Vì vậy, chắc chắn đây sẽ là một tiềm năng du lịch lớn nếu được khai phá đúng. Bên cạnh đó, việc phát triển gắn với du lịch sẽ góp phần truyền bá môn nghệ thuật đặc sắc này tới đông đảo du khách và tạo ra một nguồn thu nhập bộc trực và ổn định. Nó sẽ tác động quay trở lại tạo cho chính rối cạn Ru Nghệ tiềm năng để phát triển. Có thể nói, trong hơn nửa năm qua, với những cầm cố không biết mỏi mệt, cán bộ và dân chúng Ru Nghệ cũng như huyện Định Hóa đã giúp cho múa rối cạn hồi sinh. Vấn đề đặt ra là trong thời gian tới, họ phải thay hơn trong việc phát triển môn nghệ thuật độc đáo này. Đông Xuyên